ZABELEŠKA ODELJENJA ZA INOSTRANSTVO ABVERA KOMANDE JUGOISTOKA OD 20. JANUARA 1944. U VEZI IZVE-ŠTAJA NEMAČKOG OPUNOMOĆENOG GENERALA U HRVATSKOJ OD 5. JANUARA 1944. GODINE1 Uprava za inostranstvo/ Abver 20.1.44. Odeljenje2 za inostranstvo str. pov. br. 129/44 Inostr. II A3 Zabeleške za referisanje Predati načelniku Vrh. komande Vermahta 1 prilog Abver Dostavljeno: Abv. I 3 str.pov. Izveštaj nemačkog opunomoćenog generala u Hrvatskoj od 5. januara 1944. Hrvatska je uspela da se oslobodi italijanske hipo teke u drugoj polovini 1943. g. Ova je također nane la najdublje rane odbrambenoj moći u organizator skom i etičkom pogledu.3 Druga teška hipoteka, koja sve više opterećuje iz meseca u mesec također i nemački Vermaht je rat protiv bandi. Teške optužbe su podignute u širokoj javnosti protiv kursa vladavine koji je od nas usmeren. Pravoslavni su u po četku gotovo sami bili nosioci ustanka;4 oni su isključeni iz vojne obaveze. Ipak osećaju i borci hrvatske nacionalnosti borbu protiv partizana kao rat protiv brata. U 1943. godini postala je činjenica ono što su jedno pola godine ranije, u razgovorima sa merodavnim nemačkim generalima, poglavnik i maršal5 odbijali kao nepodnošljivo: celokupne hrvatske trupe i glavni deo ustaške miliciie bili su na putu da budu prilikom angažovanja potčinjeni nemačkim starešinama preko nemačkog opunomoće-nog generala. Tolerisanje krvavih, neljudskih izliva ustaške politike dalekosežno je naškodilo razvoju prijateljstva prema Nemačkoj u Hrvatskoj. Također se čine Nemci odgovornim za drugo zlo, npr. za privrednu i finansijsku tešku situaciju. Početkom 1943. g. pristupilo se ostvarenju organizacijskog plana, koji je nešto pre izradila Vrhovna komanda Vermahta/Operativni štab za Hrvatsku. Jednovremeno je bačena u borbu 369. divizija6 kao 1. hrvatska legionarska. U martu i aprilu počelo se sa formiranjem jedne SS-policijske i muslimanske divizije7 jednovremeno sa formiranjem prvih hrvatskih8 lovačkih brigada na području komandanta nemačkih trupa. Druga »legionarska divizija«, 373,9 nastala je u Delershajmu.10 Dobijanje ljudstva bilo je skopčano sa raznoraznim teškoćama; ipak se moglo pristupiti formiranju još jedne legionarske divizije.11 Sve četiri planirane lovačke brigade mogle su se formirati pravilno. Njihovo naoružavanje i podizanje lovačkih brigada na 6 bataljona napreduje, pri čemu 5. i 6. bataljon svakako bi trebali da budu najpre formirani kao okvirne trupe. Oficirska i podoficirska škola u Štokerauu, koja postoji od jeseni 1941. god., dala je hrvatskoj oružanoj snazi, zajedno sa legionarskim divizijama, dosada okruglo 2700 starešina12 i podoficira. Pri tom su održavani različiti drugi kursevi za obuku i lovačkim i brdskim brigadama isto tako su davani nemački nastavnici. Naročiti predmet brige i pažnje ostala je brigada za obezbeđenje železnica. Vojničku efektivnu sposobnost hrvatskog naroda nemačke su vođe ocenjivale iz nedelje u nede-lju nepovoljnije. O nedostatku muške discipline, borbenog duha, o bekstvu iz vojske, prelaženju ce-lih bataljona, pod komandom oficira koji su pogazili zakletvu, o izdaji neprijatelju i sporazumu sa njim javljano je sve više i više. Odlučujuće probleme treba tražiti, kao i pre, u pitanju vođstva i, na žalost, na političkom terenu. Velika oskudica u sposobnim, u svakom pogledu odgovarajućim oficirima tek bi se mogla unekoliko tokom godina ublažiti. Na političkom polju, posle izdaje Badoljove13 Italije, u Hrvatskoj su se mnogostruko nadali da će uspeti pridobiti vođu ranije seljačke partije14 za saradnju u vladi. Pokušaji da se dođe do šire baze za vladu ipak su se izjalovili usled antipatija oba partnera pregovarača. Poglavnik i njegov krug pomišljali su najpre na to da se drže sile, ma koliko to koštalo. Može se također primetiti da žale što su u bolja vremena dozvolili da uopšte odustanu od terorističkih metoda. Za nemačko ratno vođstvo i za stav nemačkog vojnika bilo bi oživljavanje u-staškog terora tu skoro nepodnošljivo. U njihovoj oružanoj sili, u »domobranima«, ne vidi sadanja hrvatska vlada instrumenat za održavanje. Ona veru-je da jedino i samo u ustaškoj miliciji isti poseduje. Koje bi dejstvo u hrvatskoj zemlji moglo imati učvršćenje nepr. snaga koje dolaze spolja, ne da se jasno predskazati. Sposobnost za otpor nacionalnih hrvatskih trupa i samih vojnika legije postavljeno je na nadasve tešku probu. Kod ustaške milicije, po svom karakteru dobrovoljačke trupe, uspesi bi se postigli kad bi se ona mogla više izvuci iz uticaja politike i njenih metoda, i time postepeno mogla zadobiti za sebe pove-renje širih narodnih krugova. Problem se mora sagledati s vojničke strane. Ustaška milicija ne bi smela samo na papiru već takođe i u stvarnosti da bude sastavni deo hrvatskih oružanih snaga i po svim službama da bude potčinjena ministru rata. Trzavice, na koje poslednji {događaji] ukazuju, bile bi uticajem svih merodavnih nemačkih službenih instanci Vermahta savladane. Odgovarajućim, jednostavnim regulisanjem komandnih odnosa sprečilo bi se da milicijske jedinice vode posebni, potpuno sopstveni, život izvan hrvatske oružane sile i da zapovesti dobijaju od drugih a ne od svojih vojnih pretpostavljenih, među koje se kao vrhovni komandant uračunava poglavnik, koji je i ustaškoj miliciji posebno zaklet. Samo bi se tada moglo odgovoriti i sa nemačke strane firerovom uputstvu od 29. oktobra 1943.15 bez bitnih trvenja. Problem hrvatskog vazduhoplovstva jedva da je manje zapleten od kopnene snage. Kao pomorac, Hrvat se dobro pokazao u okviru nemačkih pomorskih snaga i pomorskih uređaja, po svim predviđanjima prema njegovom tradicionalnom glasu. 1Snimak dokumenta (pisanog na mašini) u AVII, NAV-T-77, r. 882, s. 5630627—30. Na margini prve strane dokumenta dopisane su rukom sleđeće tri grupe reči: Predati načelniku Vrh. komande Vermah-ta 1 prilog, Abver i Dostavljeno: Abv. I 3 str. pov, a takođe se nalazi i par nečitkih parafa. 2U originalu piše: Ag. To je skraćenica od reči: Amtsgruppe. Redakcija je to prevela kao: odeljenje. 3 Misli se na preuzimanje vojne i civilne uprave u područjima koja su se nalazila do kapitulacije Italije, 8. septembra 1943, pod itali-janskom upravom, a koja su bila pripojena Italiji ili su se nalazila pod njenom upravom posle komadanja Kraljevine Jugoslavije nakon završetka aprilskog rata 1941. Bliže o tome vidi tom XIII, knj. 1, dok. br. 19, 20 i 22. 4 Misli se uglavnom na pripadnike srpske nacionalnosti koji su žrveli na teritoriji tzv. NDH. U vezi s tim dr Vladimir Bakarić, član Predsedništva SFRJ i SKJ, u svome intervjuu glavnom uredniku lista »27. srpanj«, između ostalog, rekao je i sledeće: »U Hrvatskoj smo masovno počeli revoluciju sa Srbima. Doduše, počeli smo s Hrvatima, ali u relativno malim razmjerama. Prvi partizanski odredi bili su hrvatski. Ne samo seljački. Postojao je barem još jedan hrvatski partizanski odred prije masovnog ustanka Srba. Što se, međutim, pokazalo? Pokazalo se da smo Srbe morali pokrenuti, jer bi ih bili uništili. I zbog toga ih je bilo lakše masovno pokrenuti nego Hrvate. Hrvate smo u to vrijeme samo masovno pokrenuli u Primorju ... To je bio početak i to je stvorilo dojam da su Hrvati kasnili. Kasnije, kada smo razvili revoluciju — a razvili smo je u toku 1942. godine — mi smo u Hrvatskoj imali najžešći građanski rat. Osim dijela Crne Gore, nitko u Jugoslaviji nije imao tako žestok građanski rat što smo ga imali mi u Hrvatskoj. Prema tome nije tačno da hrvatski narod nije bio uz nas. Ali nije tačno ni to da je bilo gdje i bilo koji narod bio listom uz nas od samog početka. Svagdje se Partija izborila za većinu, i to ogromnu većinu. Negdje uz veće žrtve, negdje uz manje. To — razumije se — vrijedi i za Hrvatsku... Da, neki kažu da je to bio srpski ustanak, Međutim, bez utjecaja Partije ne bi bilo ustanka ni kod Srba ni kod Hrvata« (Vjesnik, 26. i 27. srpanj 1974, str. 9). 5Misli se na poglavnika Antu Pavelića i ustaškog maršala Slav-ka Kvaternika, zamenika poglavnika i ministra domobranstva, koji je,kao ratni zločinac, uhapšen 17. septembra 1946. Suđeno mu je od 29. maja do 7. juna 1947. pred Vrhovnim sudom NR Hrvatske, zajedno sa ratnim zločincima dr Mehmeđom Alajbegovićem, ministrom spoljnih poslova u NDH, Fridrihom Miroslavom Navratilom, generalom Vladimirom Košakom i Zigfridom Kašeom, nemačkim poslanikom u Zagrebu. Osuđen je na smrt streljanjem (vidi Politiku, beogradsko izdanje, od 20. septembra 1946. i od 28. maja do 8. juna 1947. godine). 6Misli se na 369. hrvatski puk koji je, posle razbijanja kod Sta-ljingrada, poslužio kao jezgro za formiranje nemačke 369. legionarske divizije »Vražje« (1. hrvatska). Bliže o njenom formiranju vidi tom IV, knj. 29. dok. br. 146 i knj. 35, dok. br. 192; Franc Šraml, n d., str. 23—31. 7Reč je o 13. vafen SS-dobrovoljačkoj bosansko-hercegovačkoj brdskoj diviziji »Handžar«, ali se ona u jugoslovenskoj istoriografiji obično naziva 13. SS-divizija »Handžar«. Bliže o njenom formiranju vidi tom IV, knj. 29, dok. br. 5 i knj. 35, dok. br. 140; Order of Battle of the German Army, str. 343. 8Tako su Nemci nazivali domobranske jedinice. 9To je 373. legionarska divizija »Tigar«. Formirana je u proleće 1943, u Delershajmu. Bliže o tome vidi Franc Šraml, n. d., str. 155. 10Dollersheim. To je bio jedan od dva nastavna centra gde se vršila obuka i formiranje ustaško-domobranskih jedinica. Drugi je bio u Štokerau (Stockerau). 11Reč je o formiranju 392. legionarske divizije »Plave« u jesen 1943 (vidi Franc Šraml, n. d., str. 229). 12To jest: oficira (u dokumentu piše Fuhrers). 13Maršal Pjetro Badoljo (Pietro Badoglio) bio je, posle svrgavanja sa vlasti Benita Musolinija 25. jula 1943, određen za novog pred-sednika vlade. On je 27. avgusta raspustio italijansku fašističku stranku i uklonio njene institucije. Osmog septembra 1943. proglašena je kapitulacija italijanskih oružanih snaga (Grupa autora, Drugi svetski rat, knj. 3, str. 479, 480, 496 i 497). 14Misli se na dr Vladimira (Vlatka) Mačeka, predsedniba Hrvatske seljačke stranke (dalje: HSS). 15Redakcija ne raspolaže tim uputstvom. Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument