Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Razbijanjem i zarobljavanjem domobranskog zdruga kod Šušnjara, bila je to, bez sumnje, do tada najveća pobjeda 12. slavonske brigade i uopšte partizanskih snaga u Slavoniji. U borbi koja je trajala oko 5 sati zarobljeno je: 820 neprijateljeva vojnika, od toga 20 oficira, 40 podoficira i komandant zdruga, pukovnik Tomislav Bosnić. Ubijeno je 185 neprijateljevih vojnika, dok se ostatak zdruga povukao u neredu prema Slavonskoj Požegi i Pakracu. Zaplijenjeno je: 3 poljske haubice 100 mm sa 250 artiljerijskih granata, 38 mitraljeza, 20 automata, 560 pušaka, 20 minobacača, 300.000 metaka, 350 mina za minobacače, 85 konja, 600 pari cipela i čizama, 1 putnički automobil, 1 motocikl, 15 kola raznog ratnog materijala i mnogo hrane. Gubici 12. slavonske brigade: 2 poginula i 4 ranjena borca.^[1] U operativnom izvještaju Glavnom štabu Hrvatske za period od 20. marta do 16. aprila 1943. Štab 12. slavonske divizije doslovno kaže: »Ova sjajna i do sada najveća pobjeda izvedena je potpuno po planu. Uspjeh se mora pripisati odlično izvedenom manevru naše 12. slavonske brigade koja je sa dva svoja bataljona udarila neprijatelja u leđa, a sa druga dva bataljona, izvršila juriš na desni bok neprijatelja, u trenutku kada je njegov borbeni poredak u obliku »kare« naišao čelom kolone na frontalnu vatru 2. bataljona 12. slavonske brigade. Neprijatelj je sabijen u duboko usječeni klanac Vučjaka i korito potoka Brzaje na komunikaciji Zvečevo - Kamenska.

Neprijatelj nije imao ni vremena ni mogućnosti da se razvije za borbu i nakon 5 sati od početka borbe, ustaško-domobranski slavonski zdrug bio je uništen.^[2] Kod Šušnjara 12. slavonska brigada zablistala je neprolaznim sjajem. U osnovi ove velike pobjede nesumnjivo je bio nadmoćniji borbeni i moralni kvalitet boraca 12. slavonske brigade, originalnost jednovremeno izvedenog bočnog i frontalnog manevra, i udar iz pozadine. Odnos snaga bio je 1,5:1 u korist neprijatelja. Zrelost i vojničko iskustvo Štaba 12. slavonske divizije, štabova brigada i bataljona 12. i 17. slavonske brigade bila je, takođe, od uticaja.

Prema izjavi zarobljenog komandanta Ustaško-domobranskog zdruga, pukovnika Tomislava Bosnića,^[3] Zdrug je po njegovoj zapovjesti 12. aprila u 7 sati krenuo iz Slavonske Požege pravcem: Toranj - Oljasi - Lučinci, gdje je zanoćio i sutradan, nastavio prema Kamenskoj. Sačinjavali su ga četiri bojne: (Prva, Druga, Treća i Četvrta bojna) i baterija topova 100 mm od tri topa, ukupno 1.200 vojnika. Borbeni poredak na maršu bio je sličan obliku »kare«. Takav borbeni poredak formiran je zbog potpunije bezbjednosti marša, naročito da bi se spriječio iznenadni napad partizana. U ulozi prethodnice bila je 2. bojna pod komandom rezervnog satnika Slaćanca. Iza prethodnice kretao se Štab Zdruga, artiljerijska baterija, komora sa 15 dvoosovinskih kola, a u zaštitnici se nalazila 3. kombinovana polubojna sastava: jedna četa ustaša i jedna četa domobrana. Lijevo od pravca kretanja nalazila se 1. a sa desne strane 4. bojna. Zdrug se kretao veoma oprezno i sporo, tako da je rastojanje od 17 km od Slavonske Požege do Šušnjara prešao tek poslije puna četiri dana.

Prije početka marša komandant garnizona u Slavonskoj Požegi, potpukovnik Pikeša, obavijestio je pukovnika Bosnića da se u selu Biškupci i Velika nalazi 12. slavonska brigada. Oko 17 sati Zdrug je izbio na liniju Toranj - Lečinci. Oko 18 sati u Lečincima se Bosniću javio jedan od agenata koji ga je obavjestio da se 12. slavonska brigada nalazi u Biškupcima, Stražemenu i Velikoj. Oko 20 sati Bosnić je preko radio-stanice obavjestio zapovjedništvo 2. domobranskog zbora u Slavonskom Brodu o prisustvu 12. slavonske brigade i tražio da se nastupa prema Velikoj, suprotno od ranijeg naređenja.

U Biškupcima i Stražemenu Bosnić je dobio obavještenje da su partizani 13. aprila pred zoru odstupili u pravcu sela Gornji Vrhovci. I pored toga Zdrug je nastavio maršovanje i do 16 sati stigao u selo Veliku, gdje je i zanoćio. U Velikoj, zdrug ostaje čitav dan 14. aprila radi popune hranom, koja je dovezena iz Slavonske Požege. Sutradan, 15. aprila, Zdrug je produžio nadiranje prema zapadu pravcem: Biškupci - Stražemen - Striježevica i u Striježevici zanoćio. Pokret je izvršen 15. aprila u 7 sati ujutru i oko 14 sati, preko Biškupaca, izbio je u rejon Poljanske i Gornjih Vrhovaca. Istog dana dobio je borbenu zapovijest za dejstvo 16. aprila. U zapovijesti je podvučeno da se ostaci partizanskih snaga, poslije poraza u ofanzivi »Braun«, nalaze na prostoriji Ravne Gore: Javornik-Metla-Gornji Borki-Zaile, zapadno od ceste Striježevica-Zvečevo.

Prema zapovijesti zdrug je nadirao opštim pravcem: Striježevica-Zvečevo da bi se zadržao na prostoriji: Korlati-Velebit i Lipov vrh, 4 km južno od Zvečeva. Istovremeno s kretanjem Slavonskog zdruga, nadirala je i 1. gorska divizija u tri kolone: jedna iz Daruvara pravcem: Gornji Borki-Zaile-Mali i Veliki Javornik-Ravna Gora. Druga kolona pravcem: Voćin-Zvečevo, preko Točka i, treća, iz Pakraca pravcem: Bučje-Kamenska-Ravna Gora. Iako je zapovjedništvo 2. domobranskog zbora najavilo da će dostaviti zapovijest za borbena dejstva 17. aprila, to naređenje nije nikad stiglo jer je Slavonski zdrug 16. aprila bio razbijen, a zatim zarobljen.

Prema zapovjesti Štaba 12. slavonske divizije⁴⁴⁵ 12. slavonska brigada dobila je zadatak da sa dva bataljona organizuje zasjedu istočno od komunikacije Kamenska-Zvečevo kod Vučjaka-Vranovo-kota 333. Drugi bataljon 12. slavonske brigade nalazio se u zasjedi južno od k. 648, na grebenu iznad potoka Vranovo. Prvi i treći bataljon pošto su noću 15/16. aprila prešli preko 30 km, dobili su zadatak da poslije otvaranja vatre sa čela i desnog boka, zađu neprijatelju iza leđa od Gredine, i izvrše napad sa jugoistočne strane. Pošto je prenoćio u Šušnjarima i Kruševu, Zdrug je u 8 sati 16. aprila krenuo pravcem: Striježevica-Mrkoplje-Zvečevo u slijedećem borbenom rasporedu: 4. bojna u ulozi prethodnice, 2. bojna u ulozi lijeve pobočnice kretala se zapadno od komunikacije u pravcu Mrkoplja.

Prva bojna nastupala je istočno od komunikacije Striješevica-Zvečevo u ulozi desne pobočnice, pravcem: Kameni grad-k. 612. Treća bojna nastupala je komunikacijom Striješevica-Zvečevo u ulozi zaštitnice (pozadi haubičke baterije i komore):

Oko 9 sati došlo je do žestoke borbe, kada se čelo 1. bojne (koja je bila u ulozi desne pobočnice) sudarilo sa 4. bataljonom 12. brigade kod Kamenog grada (k. 612). Borba se vodila sa prekidima od 9 do 17 časova. Poslije sudara 1. bojne sa 4. bataljonom, došlo je do borbe i kod sela Mrkoplja, gdje se 2. bojna u ulozi lijeve pobočnice sudarila sa 2. bataljonom 17. slavonske brigade. Bataljon, kojim je komandovao Milan Joka^[4] odmah je prešao u protivnapad i odbacio neprijateljevu bojnu prema cesti Vučjak-Zvečevo.⁴⁴⁷ Od 10 do 12 sati vodila se žestoka borba. Na desni bok Ustaško-domobranskog zdruga izvršen je silovit napad od 2. i 4. bataljona 12. slavonske brigade, a udarom iz pozadine i jurišem 1. i 3. bataljona, došlo je do dezorganizacije i totalne pometnje u redovima neprijatelja.

Žestoku borbu sa jednom četom ustaša, koja je branila bateriju haubica 100 mm, vodio je 1. bataljon 12. slavonske brigade. Iako su u borbi prepolovljene, ustaše su pružale otpor sve do 15 sati kada je jedan dio odstupio, a na bojištu je ostalo oko 100 ustaških lješeva.

U borbi kod Šušnjara svi bataljoni su u taktičkom pogledu izvršili svoje zadatke potpuno i na najbolji način.^[5] Drugi i 4. bataljon zaustavili su svojom vatrom i napadom sa čela pokret Slavonskog zdruga. Prvi i 3. bataljon su neuobičajeno velikom brzinom prešli preko brisanog prostora, zašli za leđa neprijatelju i, udarom iz pozadine, doveli do dezorganizacije, panike, rasula i zarobljavanja Slavonskog zdruga. U pomanjkanju rezervnih snaga i zbog reljefa zemljišta, na drumu Vučjak-Striježevica ostala je nezatvorena breša kroz koju se izvuklo oko 250-300 vojnika. Bježanjem prema Kamenskoj i dalje prema Slavonskoj Požegi, oni su izbjegli zarobljavanje.^[6]

U borbi kod Šušnjara došla je do punog izražaja taktička zrelost i vojničko iskustvo Štaba 12. slavonske divizije kao i štabova 12. i 17. slavonske brigade, koja je motivisala niže starješine i borce da smjelo jurišaju i napadaju neprijatelja, bez obzira na njegovu nadmoćnost u živoj sili i naoružanju. Borba i taktički manevar 12. slavonske brigade kod Šušnjara bili su rezultat jedinstvenog, smjelog i originalnog plana, neposrednog komandovanja u borbi i visokog stepena sadejstva između svih jedinica u okviru Brigade. Učinjeno je jednom riječju, sve da se postigne osnovni cilj - razbijanje, a potom zarobljavanje neprijateljeve žive sile. To je postignuto u situaciji kada je brojčano slabija 12. brigada zadala težak udarac znatno brojnijem i jačem neprijatelju.

Pobjeda kod Šušnjara odjeknula je širom Slavonije i izvršila snažnu moralno-političku i mobilizatorsku ulogu, posebno na omladinu i narod Slavonije. Ta pobjeda označila je i konačan slom neprijateljeve ofanzive »Braun« u Slavoniji. Prema sjećanju i izjavi domobranskog pukovnika Bosnića,^[7] za vrijeme juriša boraca 12. slavonske brigade njegov zdrug bio je pod unakrsnom mitraljeskom i puščanom vatrom, tako da je to ličilo na pravi pakao. Pre nego što je došlo do opšteg rasula a zatim i zarobljavanja, 1. bojna odbila je prvi juriš 4. bataljona, ali je bataljon bio uporan i u narednom jurišu potpuno je razbio, a zatim zarobio 1. bojnu. Oko 15 sati jedna desetina hrabrih boraca iz 1. čete 4. bataljona zarobila je komandanta zdruga pukovnika Tomislava Bosnića. U desetini koja je zarobila pukovnika Bosnića, nalazio se i borac Đuro Vujaklija⁴⁵¹ koji je, prema sjećanju, izjavio: »Da se njegov vod i njegova desetina u jurišu na neprijatelja nije mogla zaustaviti sve do ceste Vučjak - Zvečevo. Na cesti su naišli na putnički automobil na koji su otvorili vatru a zatim su izvršili napad. U automobilu se nalazio pukovnik Bosnić. Vujaklija je tražio da Bosnić odloži pištolj i opasač i, nakon toga, odveli su ga u Štab 4. bataljona i predali komandantu Stevi Došenu.^[8]

Po sjećanju Bose Kozar iz Striježevice. Jelene Bunčić iz Mrkoplja, Dragice Lukić, Pele Lukić, Jele Lukić, Anđe Cerević, Ljube Carević i Sime Lukića iz Šušnjara, Milosave, Pele i Soke Radivojević iz Gornjih Vrhovaca, Dare Petrović iz Amatovca, Đure Bunčića iz Vučjaka, omladina Šušnjara, Vučjaka, Vrhovaca i drugih sela učestvovala je u prikupljanju oružja i sprovođenju zarobljenih neprijateljevih vojnika. To je bio prvi slučaj u Slavoniji da su omladina i narod samoinicijativno učestvovali u jednoj borbi i pomogli u prikupljanju oružja koje je neprijatelj bježeći bacao i sakrivao po grmovima. Omladina i narod ovog kraja dali su jedinstven i nezaboravan doprinos NOB-u Slavonije, jer su od 1941. bili privrženi partizanskim brigadama a posebno 12. slavonskoj, brigadi u kojoj su se borili njihovi očevi, braća, sestre i najbliži rođaci. U toku četiri ratne godine omladina je bila organizovana u radne brigade i izvršavala mnogobrojne zadatke za potrebe jedinica NOVJ i pozadine, od obrade zemljišta i proizvodnje hrane, do pružanja pomoći bolesnim i ranjenim borcima.

[1] Arhiv VII, f. NOP-a k. 908 reg. br. 12/3 k. 908 reg. br. 4/3, k. 407 reg. br. 46/4 i k 908 reg. br. 4/3..

[2] Zbornik . .., tom V, knj. 14, dok. 164.

[3] Arhiv VII, f. NOP-a k 82 reg. br. 21/5.

u/i

Arhiv VII, f. NOP-a k 908 reg. br. 12/3, k 907 reg. br. 40/2, k. 907 reg. br. 15/2, k 907 reg. br. 13/2, k. 907 reg. br. 14/1.

[4] u NOVJ od 1941. Bio je borac i puškomitraljezac, komandir voda i čete, komandant bataljona, zamjenik komandanta brigade i komandant brigade. Narodni heroj Jugoslavije i general-potpukovnik u penziji.

1/1C

^[4] ». . . kolona koja je nastupala prema Vučjaku naišla je na zasjede 12. slavonske brigade, a istovremeno i na našu zasjedu. Banda se skupila u jednoj hrpi više Mrkoplja, naši p. mitraljesci sa odstojanja od 100 metara, a možda i manje otvorili su ubitačnu vatru na bandu. Nastala je gužva kakva se rijetko vida. Potom je slijedio juriš našeg 2. bataljona. Borci ovog bataljona u naletu razbili su neprijatelja. Nastalo je bezglavo bježanje bande u pravcu Vučjaka. U ovoj akciji naša brigada (17) zarobila je: 1 teški mitraljez, 2 puškomitraljeza, 60 karabina, 5.000 metaka, 70 domobrana i 1 časnika. Na bojnom polju neprijatelj je ostavio oko 20 mrtvih. Zbornik . . . , tom V, knj. 14, dok. 78.

[5] _Arhiv VII, f. NOP-a, k 908 reg. br. 12/3.

[6] o paničnom strahu neprijateljevih vojnika i širenju defetizma u selima kroz koja su bježali u pravcu Slavonske Požege, Krunoslav Leontić, kaže: »Neprijateljski vojnici izgledali su veoma jadno: bez oružja, pocijepani, uprljani od blata i krvi sa zavojima oko glave, glasno su govorili da partizana ima na hiljade i da izviru kao iz zemlje. Oni su širili fantastične priče da su partizani nepobjedivi i da ih uskoro treba očekivati u Slavonskoj Požegi«. Izvor: Sjećanje učesnika NOR-a 1941-1942, str. 200.

[7] Arhiv VII, f. NDH k 82 reg. br. 21/5.

Umro u junu 1983. u Osijeku.

[8] u NOVJ od 1941. godine. Bio je borac, komandir voda i čete, komandant bataljona i komandant brigade. Poginuo u oktobru 1944. u Kloštu kao komandant 1. moslavačke brigade. Narodni heroj Jugoslavije.