Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Poslije vojnih i političkih priprema izveden je do tada najsloženiji i najteži napad u Slavoniji, koji je počeo 11. decembra u 20 sati.^[1] Napad je počeo jednovremeno iz tri pravca: istočnog, južnog i sjevernog, a u napadu su učestvovala sva četiri bataljona, osim 1. čete 3. bataljona koja se nalazila u rezervi Štaba Brigade u selu Kometniku. Odnos snaga bio je 2 : 1 u korist 1. slavonske brigade. Na obezbjeđenju napada prema Humu i Miokovićevu nalazio se 1. slavonski partizanski odred, a prema Podravskoj Slatini i Čačincima 2. slavonski NOP odred. Štabovima bataljona naređeno je da, ukoliko neprijatelj ne bude slomljen u toku noći, napad nastave i u toku dana, do konačne likvidacije.

Sa polaznog položaja (k. 308) 1. bataljon nastupao je u borbenim kolonama preko Milerove bašte i napao neprijatelja s leđa. Njegova 1. četa, pod komandom Paje Orozovića, vješto je podišla neprijateljevim položajima na Kalvariji, najjačem topografskom i taktičkom objektu na tom pravcu. Druga četa, u kojoj je komandir bio Rade Zjačić, izvršila je napad na zaselak Prevendu i Jevrejsko groblje koje je posjeo neprijatelj. Treća četa, pod komandom Ljubana Popovića, prodirala je u sam centar i, iz pozadine, izvršila napad na ustaški tabor i katoličku crkvu, na čijem se tornju nalazio teški mitraljez.[2] Na glavnom pravcu napada nalazio se 2. bataljon. Sa polaznog položaja u zaseoku Jorgić, 2. bataljon se kretao desnom obalom rijeke Voćinke i cestom Macute-Voćin. Osnovni zadatak bio je da razbije neprijateljev čvor odbrane koji se oslanjao na žandarmerijsku stanicu, ustaški tabor, objekte šumarije i opštine.

S južne strane pravcem: k. 331 - Riječani, nastupao je 4. bataljon, ojačan 3. četom 3. bataljona. Zadatak mu je bio da, najprije, napadne Komandu neprijateljeve odbrane, a zatim električnu centralu. Prodor u Voćin izvršio je preko Todorovićevog brda i cestom Zvečevo-Voćin. Noću 11/12. decembra 4. bataljon nije imao uspjeha, jer je oko 22 sata bio primoran da se povuče približno za 1 km južno od Voćina. Tek sutradan oko 7 sati ponovno je krenuo u napad cestom Zvečevo-Voćin. Narod je izlazio iz kuća i govorio borcima da idu u sigurnu smrt, jer na turskom gradu i Kalvariji ima mnogo neprijateljevih vojnika, a naročito ustaša. U podilaženju neprijateljevom položaju, 4. bataljon kretao se u vodnim kolonama. Prvi vod 1. čete zauzeo je bunker na Todorovićevom brdu. U borbi se istakao politički delegat Jovo Adžija i borci Đuro Vujaklija, Stevo Stanković, Pero Kuprešanin, komandir čete Pero Radivojević i komesar čete Branko Bjegojević. Poslije snažnog pritiska primjećeno je da neprijatelj bježi, pa su i ostali bunkeri zauzeti poslije jednog sata borbe.

Za vođenje uličnih borbi i likvidaciju neprijatelja u bunkerima i zgradama, organizovane su u četama bombaške grupe, koje su bile snabdjevene ručnim bombama i benzinskim bocama. Noću su 1. i 2. bataljon nekoliko puta ponovili juriše koji su se smjenjivali sa protivnapadima neprijatelja, ali bez nekog vidnog uspjeha. Pred zoru, borci 2. čete 2. bataljona, kojom je komandovao Radomir Marković »Salko« i Marko Nikolić, zauzeli su rovove i bunkere, opštinsku zgradu i školu, u kojoj su zarobili 150 domobrana. Iz ustaškog tabora i žandarmerijske stanice neprijatelj je i dalje pružao žilav otpor. Sutradan, 12. decembra oko 8 sati još po jutarnjoj izmaglici, došlo je do dramatične situacije na sektoru 1. bataljona. Neprijatelj, stegnut u klješta sa svih strana nije izdržao pod žestokim udarcima napadača. Odlučio se na proboj preko položaja 1. bataljona u pravcu Miokovićeva i Pivnica. Na položaju 2. i 3. čete razvila se žestoka borba prsa u prsa, i neprijatelj je uspio da se probije sa 50% svojih snaga. Prilikom proboja neprijatelju su naneseni gubici, ali je osjetne gubitke imala i 3. četa 1. bataljona. Poginuli su: komandir Ljuban Popović, vodnik Petar Jovičić i borci Stanko Drago vić, Žarko Žarković i Petar Prodanović.

Oslobođenjem Voćina i dijela Podravine sve do Podravske Slatine i Slatinskog Drenovca, proširena je oslobođena teritorija i stvoreni vojni, ekonomski i politički uslovi za brži razvoj oružane borbe u Slavoniji. Oslobođenom komunikacijom Zvečevo - Voćin prvi put je povezana slobodna teritorija i Požeška kotlina s Podravinom. Voćin je drugo opštinsko mjesto koje su partizani oslobodili i zadržali ga kao svoj politički, vojni i ekonomski centar.^[3] Nakon oslobođenja Voćina bataljoni 1. slavonske brigade sručili su se još jednom na glavne i poprečne željezničke komunikacije. Na potezu od Miokovićeva do Velikih Bastaja, 1. bataljon porušio je željezničku prugu u dužini od 3 km, a tt veze u dužini od 8 km. Na cesti Voćin-Pivnice 2. bataljon porušio je, prekopao i izvršio zaprečavanje na šest mjesta, a potom je srušen i jedan most. Treći i 4. bataljon su porušili željezničku prugu Osijek-Zagreb na odsjeku Podravska Slatina-Bukovica-Mikleuš u dužini od 4 km. Rušenje je izvršeno uz učešće naroda oslobođenih sela, koji se dobrovoljno odazvao da zajedno sa Brigadom učestvuje u akcijama.

Novo političko i vojno rukovodstvo na čelu sa Dušanom Čalićem i Petrom Drapšinom od kraja 1942. još više je doprinelo razvoju NOP-a i revolucionarnom raspoloženju naroda. U Voćinu je osnovan Narodni odbor od Srba i Hrvata, a za člana tog odbora izabran je i jedan Nijemac. U svim selima voćinske opštine organizovani su politički zborovi i formirani Narodni odbori kao organi nove narodne vlasti. U Voćinu je ostala 1. četa 2. bataljona kao posada i za zaštitu Komande mjesta, organa vojnopozadinske vlasti i društveno-političkih organizacija. Oslobođenje Voćina odjeknulo je veoma povoljno širom Slavonije, i to je dovelo do naglog bujanja narodnooslobodilačkog pokreta. Sve manje neprijateljeve posade, koje su se još zadržale na prostoru između Podravske Slatine i Orahovice, pobjegle su glavom bez obzira pred 12. slavonskom brigadom u Podravsku Slatinu, Čačince i Orahovicu. Čitav prostor od Podravske Slatine do Orahovice i Čačinaca bio je oslobođen i, preko Voćina, povezan sa oslobođenom teritorijom u centralnom dijelu Slavonije. U to vrijeme oslobođena teritorija sastojala se od preko 150 sela koja su zahvatala teritoriju osam opština.

Od početka decembra 1942. Brigada je u stalnoj ofanzivi na neprijateljeva uporišta. Za četrnaest dana oslobodila je jedno kotarsko i dva opštinska mjesta: Podravsku Slatinu, Voćin i Orahovicu. Oslobođena teritorija povećala se za oko 1000 km². Brigada se vojnički i organizaciono svakodnevno učvršćivala, naročito u posljednjih mjesec dana kada je težište rada usmjeravano na jačanju vojne discipline. Štabovi bataljona i Štab Brigade osposobili su se za planiranje i organizovanje napada na utvrđena neprijateljeva uporišta u naseljenim mjestima. Međutim, zapaženo je da je organizacija vatrenog sistema, sadejstvo i komandovanje u toku napada, još uvijek slabija strana starješina. Posebna pažnja tih dana posvećivana je vojnim, političkim i partijskim savjetovanjima, na kojima se nastojalo na obaveznoj stručnoj analizi svake akcije, podvrgavanju kritici ispoljenih slabosti i isticanju svega onoga što se u praksi pokazalo dobrim. U okviru održanih savjetovanja, poseban značaj imala su savjetovanja sa desetarima i vodnicima. Nastojalo se na podizanju njihovog autoriteta u boraca i njihova uloga u borbi. Takva praksa davala je dobre rezultate. Na svim stepenima komandovanja, od čete do Štaba Brigade, uočeno je da se u dnevnim zapovijestima ne ističu najbolji borci i starješine koji se ističu junaštvom i samoinicijativom u borbi. Moral i borbenost boraca visoko je ocjenjivana po tome što su borci bili spremni da izvršavaju svaki borbeni zadatak. Ali, nedovoljno snalaženje starješinskog kadra bio je osnovni razlog što u napadu na neprijateljeva uporišta, nisu postizani još veći rezultati.

18°) Arhiv VII, f. NOP-a, k. 891, reg. br. 4-1. Zbornik ..., Tom V, knj. 10, dok. 25.

[2] Prema sjećanju Đure Vujaklije, borca 1. čete 4. bataljona. Umro 1983. u Osijeku.

[3] Povodom oslobođenja Voćina, vrhovni komandant Josip Broz Tito, obavijestio je Izvršni odbor Kominterne. Arhiv CKSKJ, fond CKKPJ-KI, reg. br. 42/310. Josip Broz Tito, Sabrana djela, knj. 13, Beograd, 1982, str. 122.