| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
U
Prnjavoru se nalazila 1. bojna 4. lovačke pukovnije sa 665 vojnika, tzv.
branilaca Višegrada. Od 665 vojnika, 630 su bili domobrani - legionari, a
starješinski sastav sačinjavali su 30 njemačkih oficira i podoficira i 15
ustaša. To je bila dobro obučena i naoružana bojna sa 30 njemačkih lakih
mitraljeza (šaraca), 4 teška mitraljeza, 2 teška minobacača, a ostalo puške.
Neprijateljeva odbrana oslanjala se djelimično na spoljnje obezbjeđenje, a težište
odbrane bilo je u centru Prnjavora s osloncem na blokove zgrada, bunkere i
rovove oko katoličke i pravoslavne crkve, bolnice, Ćosića hotela, Sokolskog
doma. Odnos snaga u živoj sili bio je 1:1, a u automatskom oružju 2:1 u korist
snaga NOVJ. U napadu na Prnjavor učestvovala su 4 bataljona: 1. i 2. bataljon
12. slavonske, i 2. i 3. bataljon 14. srednjobosanske brigade.51
Napad je određen za 18. januar u 23 sata. U
trenutku donošenja odluke za napad na Prnjavor, 12. slavonska NOU brigada
nalazila se u rejonu Šnjegotine oko 25 km od Prnjavora, pa se, ipak, ostalo pri
odluci da napad otpočne u 23 sata. Zbog udaljenosti, teškog i neprohodnog
terena i iscrpljenosti boraca, bataljoni 12. NOU brigade su za 6 sati noćnog
usiljenog marša stigli do Prnjavora, ali sa zakašnjenjem od 2 sata kada su
bataljoni 14. srednjobosanske brigade već počeli napad. U napadu na Prnjavor
nije postignuto iznenađenje iz dva razloga: napad nije bio solidno pripremljen
i, nije izvršen jednovremeno iz 4 pravca. Bilo je i drugih slabosti, ali se one
nisu negativno odrazile na ukupne rezultate koji su postignuti u napadu na
Prnjavor. Prnjavor je oslobođen, uglavnom, zbog velike upornosti bataljona 14.
srednjobosanske brigade, 1. i 2. bataljona 12. slavonske NOU brigade i naročito,
Štaba 12. slavonske NOU brigade. U
određeno vrijeme bataljoni 14. srednjobosanske brigade počeli su napad
pravcem: s. Potočani - Konjuhovci - Mahala - žandarmerijska kasarna i Maćino
brdo - Lazina voda. Polazni položaj za napad bio je na koti 175 i kod grupe kuća
na komunikaciji Štivor - Prnjavor. Težište napada kanalisano je pravcem:
Katolička crkva - Ćosićev hotel. S
južne i istočne strane napadali su bataljoni 12. slavonske NOU brigade
pravcem: kota 161 - džamija, a sa istočne strane, kota 196-i
dalje, u pravcu pravoslavne crkve. U toku nastupanja 1.
bataljon je razbio slabije spoljnje obezbjeđenje i prisilio ga na povlačenje.
Oko džamije, bolnice i pravoslavne crkve, vodila se noću žestoka borba, ali
vidnog uspjeha nije bilo. Sutradan, 19. januara, Štab 12. NOU brigade izvršio
je naknadnu procjenu neprijateljeve odbrane i, analizirao slabosti koje su se
ispoljile u toku noći 18/19. januara. Iz te procjene je poznato da su
organizacija napada u toku prve noći, komandovanje i održavanje veze bili vrlo
slabi. Bataljoni su napadali izolovano jedan od drugog, zavisno od subjektivne
procjene i raspoloženja. Zadaci nisu bili precizirani po objektima i vremenu.
Uticaj višeg štaba nije bio dovoljan, pa se tako i dogodilo da su se bataljoni
14. srednjobosanske brigade povukli ujutro 19. januara bez odobrenja Štaba
Brigade i Štaba Divizije.[1] U
toku 19. januara u Prnjavoru su borbu vodili samo bataljoni 12. NOU brigade i
izdržali 2 protivnapada i oba odbili. Borba se vodila sa promjenljivim obrtima
na jednoj i na drugoj strani, ali, bataljoni nisu uzmakli ni za jedan korak.
Odbijanju neprijateljevih napada i upornom prelaženju u protivnapad na
neprijatelja, doprinjeli su komandant brigade Josip Antolović i politički
komesar Ivan Senjuk, koji su se nalazili u streljačkom stroju. Na intervenciju
Štaba 12. slavonske NOU brigade, bataljoni 14. srednjobosanske brigade vratili
su se u Prnjavor, ali tek uveče 19. januara oko 19 sati. Sat kasnije, Štab 12.
NOU brigade organizovao je ponovni napad na objekte oko katoličke crkve,
bolnice, džamije i pravoslavne crkve, odakle je neprijatelj pružao žilav
otpor. Poslije žestokih uličnih borbi oko zgrade Sreskog odbora, suda i ustaškog
stana, na potezu od katoličke do pravoslavne crkve, približavao se kraj
dramatične odbrane neprijatelja. Borci 1. i 2. bataljona su u napadu ispoljili
maksimalnu vještinu, lukavstvo i, iznad svega, svoju poznatu upornost. Oni su
pojedine utvrđene objekte napadali preko krovova okolnih zgrada, probijali
zidove i ručnim bombama, zauzimali otporne tačke. Konačno, u zoru 20. januara
borbom prsa u prsa, borci su zauzeli veći broj otpornih tačaka. Neprijateljeva
odbrana je uzdrmana, a odbrambeni sistem potpuno narušen. Posljednji juriš
izvršila je 2. četa, 1. bataljona, kojom je komandovao hrabri i neustrašivi
Nikola Brković. Taj napad izvršen je uz podršku 1. i2. čete 2. bataljona,
kojima su komandovali Aleksa Srdić i Mirko Pavković. Konačno, opšti juriš
izvršen je i u tijesnom sadejstvu sa borcima 2. bataljona 14. srednjobosanske
brigade. Neprijatelju su ostale samo dvije mogućnosti: da se preda ili da se
probija iz okruženja. Zahvaljujući angažovanju komandanta 12. slavonske NOU
brigade, koji je bio neposredni učesnik i organizator napada na utvrđene
objekte, neprijateljeva odbrana je likvidirana i Prnjavor oslobođen. Oko 8 sati
20. januara neprijatelj se odlučio na proboj u pravcu Dervente. Proboj je izvršen
na spoju između 2. bataljona 12. NOU brigade i 3. bataljona 14. srednjobosanske
brigade. Na
obezbjeđenju napada od Dervente nalazio se 3. i 4. bataljon 12. NOU brigade na
liniji: Jovetićev mlin, kota 126, kota 124, Palačkovci - Draganovac, k. 122 -
Šibovska. Bataljoni su noću 18/19. januara organizovali odbranu sa zadatkom da
spriječe intervenciju neprijatelja od Dervente. Neprijateljeva
koturaška bojna iz Dervente, podržana sa 3 tenka izvršila je oko 9 sati 20.
januara napad na položaje 3. bataljona na liniji k. 124 - Palačkovci. Posle
kratke, ali oštre borbe, neprijateljev napad je odbijen u sadejstvu sa 4.
bataljonom 12. NOU brigade iz rejona: k. 158 - Draganovac. Dok se vodila borba
sa neprijateljem, koji je intervenisao iz Dervente, iz Prnjavora su se
istovremeno probijali razbijeni dijelovi 1. bojne 4. lovačkog puka. Očito ta
akcija bila je sinhronizovana sa dejstvom Koturaške bojne koja je došla iz
Dervente. I pored brze i energične intervencije 3. i 4. bataljona,
neprijateljevi dijelovi koji su se probijali iz Prnjavora uspjeli su da se spoje
sa snagama Koturaške bojne iz Dervente. Snage koje su se probijale iz
Prnjavora, uspjele su da se probiju kroz neposjednuti međuprostor na Palačkovačkom
brdu koji je bio kontrolisan patrolama. Četnici su otkrili da na tom pravcu
nema partizanskih snaga i, na taj način, pomogli su neprijatelju da se spase od
uništenja. U kratkoj borbi ubijeno je 35, a zarobljeno 55 neprijateljevih
vojnika. Zaplijenjeno je 36 pušaka, 12 lakih njemačkih mitraljeza (šaraca), 8
automata, 7 pištolja i 2400 metaka. Treći bataljon nije imao gubitaka, a 4.
bataljon imao je 3 ranjena borca. Poslije
34 sata žestoke borbe, i pored ispoljenih slabosti u pripremnom periodu,
Prnjavor je po drugi put oslobođen.[2]
Borbu su vodili bataljoni 12. slavonske brigade i 14. srednjobosanske brigade
oko Ćosićevog hotela i sa neprijateljem koji se nalazio u bunkerima i rovovima
oko katoličke i pravoslavne crkve na čijem se tornju nalazio teški mitraljez.
Iako su imali svaki po 150 boraca, 5 puškomitraljeza, bataljoni 14. brigade
hrabro su jurišali. Međutim, borci 12. NOU brigade pored svoje upornosti i
hrabrosti u napadu, imali su i nadmoć u vatrenom sistemu, jer su napadali sa 32
puškomitraljeza, 4 teška mitraljeza a ostalo su bile puške. U poređenju sa
bataljonima 14. brigade, bili su neuporedivo jači; u živoj sili 2:1, a u
vatrenoj moći 4:1. Borbena iskustva u napadu na utvrđena neprijateljeva uporišta
u naseljenim mjestima bila su veća u Slavonaca, ali se borcima 14. brigade mora
priznati da su u borbi protiv četnika bili bolji specijalisti.[3] U
Prnjavoru je potpuno razbijena i djelimično uništena 1. bojna 4. lovačkog
zdruga. Ubijeno je 150 neprijateljevih vojnika i 140 zarobljeno, dok je 16
ranjeno. Među poginulima bio je i komandant te bojne Vagner, a među
zarobljenima i dva oficira. Zaplijenjeno je 28 njemačkih lakih mitraljeza - šaraca.
Od toga 12. brigada zaplijenila je 18 njemačkih lakih mitraljeza, 2 puškomitraljeza,
13 automata, 17 pištolja, 97 pušaka, 3 radio-stanice, 30000 metaka, 20
tovarnih konja, 7 zaprežnih kola i milionsku vrijednost sanitetskog materijala
i druge ratne opreme.[4]
Bataljoni 14. srednjobosanske brigade zaplijenili su 10 njemačkih lakih
mitraljeza, 20000 metaka, 27 pušaka itd. Gubici bataljona 14. brigade: 55 izbačenih
iz stroja, od čega 19 poginulih i 36 ranjenih. U napadu na Prnjavor bataljoni
12. brigade imali su 29 boraca izbačenih iz stroja. Od toga je 13 poginulo i 16
ranjeno.[5]
Među poginulim nalazio se i zamjenik komandira 1. čete 1. bataljona Pero
Vasiljević, iz Sekulinaca kod Voćina. Među ranjenima nalazila su se oba
komandira četa iz 2. bataljona: Aleksa Srdić, komandir 1. čete i Mirko
Pavković, komandir 2. čete. U borbi su se istakli svi borci i starješine 1. i
2. bataljona. Ipak, posebno treba istaći Nikolu Brkovića, komandira 2. čete
1. bataljona, koji je svojim podvizima služio za primjer.[6] Na
prijedlog Štaba 11. krajiške divizije Vrhovni štab je pohvalio 2. bataljon
12. slavonske brigade i 3. bataljon 14. srednjobosanske brigade, koji su se
posebno istakli u borbi za oslobođenje Prnjavora.[7]
U Prnjavoru su borci 12. brigade zaplijenili dovoljno novih cipela i vojničkih
uniformi, pa su, poslije kalvarije preko bosanskih planina, po svom spoljašnjem
izgledu podsjećali na pravu vojsku. [1])
Povlačenjem bataljona 14. srednjebosanske brigade neprijatelju je omogućena
sloboda manevra tako da je svoje pokretne rezerve upotrebio na pravcu
dejstva bataljona 12. slavonske NOU brigade. [2])
Prnjavor ie prvi put oslobodila 1. proleterska brigada 20. januara 1943. [3])
Monografija 14. srednjobosanske brigade, str. 126. [4])
Arhiv VII, f. NOP-a k^83 reg. br.
10-59/8 i k. 483 reg. br.
10-59/8, k. 483 reg. br. 10-64/8. Arhiv
VII, f. NOP-a k. 483 reg. br.
10-113/8. Neprijateljevi vojnici koji su bili ranjeni, upućeni su u
Derventu na liječenje. Od 140 zarobljenih, 60 je ostalo u 12. NOU brigadi. [6])
Arhiv VII, f. NOP-a k. 483 reg.
br. 10-61/8. [7]>
Arhiv, VII, f. NOP-a, k. 483 reg.
br. 10-62/8.
|