SRBIJA, CRNA GORA I SRJ U RATOVIMA “Patriotizam kao iskreno osećanje u nama i ovaj drugi, oko nas, koji se lansira jezikom građanskog rata i koristi kao politička batina, to su dva pojma među kojima razlika može biti nepremostiva”. Novinar Aleksandar Nenadović “Da srpski nacionalizam nije računao na takvu podršku JNA, vjerovatno ne bi onako silovito krenuo u ostvarivanje svojih ciljeva. Crnoj Gori je dato posebno mjesto u velikosrpskoj strategiji iz više razloga, a jedan je ‘izlazak Srbije na more’”. Kontra-admiral Vidoje Žarković RAT JE KRENUO OD (SA) DVA KOSOVA Uzbuđenje u javnosti, izazvano Memorandumom SANU, nije se ni stišalo, a na političku pozornicu stupio je sukob koncepcija Slobodana Miloševića i Ivana Stambolića. Na jednoj strani je (tako ih doživljavam) pošteni, ali neoprezni Ivan Stambolić, tada još uvjeren da ima veću podršku političkih struktura u vrhovima Srbije, a na drugoj, Slobodan Milošević, koji želi da bude vođa, demagog, sklon da preti. Ivan smeta Nikoli Ljubičiću i Dušanu Čkrebiću, pa se u njihovoj sjenci vodi taj sukob. Ljubičić želi da bude “otac nacije” i lukav je, a kada se Čkrebić smeje – “oštri zube, oštri tri, a ne jedan nož”, ocjenjuje jedan od ljudi iz tadašnjeg srpskog rukovodstva. Oni su protiv Ivana Stambolić a, jer računaju da im je Slobodan Milošević “manja konkurencija”. Njima se priključuju B. Jović, P. Gračanin, A. Bakočević (koji je na Osmu sjednicu došao sa dva govora u džepu), B. Trifunović i drugi. Milošević posjeduje taktičko manevarske sposobnosti, boji se drugih republika, ne voli pokrajinska rukovodstva, jer ako su ona tu, on je manji – takođe je ocjena iz sredine tadašnjeg rukovodstva Srbije. Slobodan Milošević se boji djela inteligencije, a strane su mu filozofija i političke zamisli D. Tucovića, K. Popovića, M. Nikezića i B. Bogdanovića. Ne odgovaraju mu ni neki Srbi porjeklom van Srbije – V. Milinčević, Š. Galović, M. Baljak, Ž. Olbina i mnogi iz Vojvodine, jer realnije sagledavaju “srpsko pitanje”. S. Milošević je ulagao velike napore kako bi se preko Ljubičića, Gračanina, Mamule i Kadijevića nametnuo vojnom vrhu i ovladao Armijom i SUP-om. On je mase digao na noge, vješto koristeći teškoće Srbije, njene nacionalne mitove i talas agresivnog nacionalizma koji je, na žalost, zahvatio veći dio srpskog društva. Započelo je “događanjem naroda” i prelilo se van Srbije. Tu euforiju on spretno koristi i usmjerava, iako je jednom rekao: “Kad se podignu, mi ćemo ih udariti po glavi.” Antibirokratska ili mitingaška revolucija krenula je 1987/88. sa Kosova, liderskom promocijom: “Narod ne sme niko da bije!” Svi mitinzi se planiraju u Beogradu, a realizacija kreće sa Kosova gdje i počinje vrtoglavi uspon S. Miloševića. Planski, to zatim prelazi na Vojvodinu, druge djelove Srbije, Crnu Goru, a djelom u BiH i Hrvatsku. U početku se sve to povezuje sa problemima Srba i Crnogoraca na Kosovu, ali pravi cilj – sijanje razdora radi ostvarenja velikosrpske politike – povremeno izbija na vidjelo. Prvoborci te revolucije (M. Šolević, K. Bulatović, Kecman, Sparavalo, Budimirović, M. Bećković, J. Živković, P. Bulatović, Boričić, N. Kilibarda, M. Ćorović, P. Perunović, J. Vlahović, D. Miličević, Z. Aranđelković, M. Kertes, P. Škundrić, Đ. Šćepančević, M. Vukić, M. Zečević, S. Dubajić, V. Radaković i drugi) su idejno usmjeravani iz Francuske 7, Udruženja književnika Srbije. Događaje propagandno razrađuju najsnažniji mediji, posebno RTV i izdanja “Politike”, prethodno kadrovski pripremljeni za ovu namjenu. Televizija, počev od D. Mitevića, preko M. Vučelića do D. Milanovića, “Politika” od Ž. Minovića, S. Jovanovića, do Hadži Dragana Antića, pri čemu su se izmjenjala i mnoga udarna pera vulgarne nacionalističke propagande (M. Štula, K. Bijelić, S. Grubač, S. Ignjatović, A. Prlja, M. Baletić i mnogi drugi). Karijera većine “prvoboraca” bila je kratka. Duže su na sceni ostali dva Bulatovića, M. Đukanović (koji danas nastupa reformatorski) i M. Kertes. Štampa je u tom periodu puna ovih i drugih imena. Pisalo se da je štab u Beogradu ujedno i štab za Crnu Goru. Antibirokratska revolucija u Srbiji je pobjedila 1988. i učvrstila Slobodana Miloševića. Crnogorci su početkom 1989, prihvatajući parolu “pobjedio je narod”, s političke scene odstranjivali projugoslovenski orijentisane političke ličnosti, koje su se zalagale za ravnopravnost svih naroda u SFRJ. Prevrat je uspio i doveo M. Bulatovića i M. Đukanovića – vjerne, u to vrijeme, Slobodanu Miloševiću. “Božur” sa Kosova, “Solidarnost” i dio Srba iz Hrvatske postali su jurišni odredi Slobodana Miloševića. Tokom 1989. godine na sceni su dva kosovska skupa – Gazimestan na Kosovu (juni) i dalmatinsko Kosovo kod Knina (juli) – oba po mnogo čemu slični. Na Gazimestanu, glavni govornik je šef srpske države, koji jasno i naglašeno pokazuje ambicije da utiče na život u jugoslovenskoj zajednici i toj proslavi daje formalno i jugoslovenski značaj. U tu svrhu, tu su Janez Drnovšek, predsjedavajući SFRJ, predsjednik Skupštine SFRJ, Predsjednik SIV-a Ante Marković, ministar odbrane V. Kadijević, predstavnici SKJ, predstavnici socijalističkih republika i diplomatski kor, ali bez američkog ambasadora Vorena Zimermana. Poslije govora na Gazimestanu, nije bilo očekivanih službenih stavova jugoslovenske javnosti, ni odgovora na osnovne poruke jedinog govornika. Ovaj govor doživljen je od mnogih kao ratnički govor šefa srpske države. Vrijeme je brzo pokazalo da su grešili oni koji te Miloševićeve riječi nisu shvatili u najbukvalnijem značenju. Duže vremena nije bilo reakcija na sve što je tu rečeno, ni na nivou federacije ni iz drugih jugoslovenskih rukovodstava, niti od strane JNA. Ikonografija je na Gazimestanu bila različita, pretežno ona sa nacionalnim mitskim obilježjem. Ako je Srbija nakon 600 godina “povratila svoj državni, nacionalni i duhovni suverenitet”, ko joj je to osporavao u 50 godina avnojevske Jugoslavije? Ako je “nesloga i izdaja na Kosovu” pratila srpski narod “kao zla kob”, ko sada srpski narod uvodi u novi rat? Zašto S. Milošević tom prilikom nije govorio o NOB-u 1941 – 1945? Ko su i čiji “vazali bili srpski rukovodioci” i ko ih je na to prisilio? Zar je srpski narod tek tada postao svijestan svoje uloge. Milošević tvrdi da ni “oružane bitke još nisu isključene”. Na kninskom Kosovu, na Dan borca 4. jula iste godine, slična je slika. Drugi su samo govornici, a gosti su nižeg nivoa. Iz Srbije, tu je Radmila Anđelković, predsjednica SSRN Srbije. Parole su: “Oj Srbijo, Knin te voli”, “Ovo je Srbija”, “Slobo, čekamo te”, “Ne damo te zemljo Obilića, ne damo te bez krvoprolića” itd. Ikonografija je još bogatija. O detaljima te proslave čuo sam od prijatelja iz Otrića, Knina, Pribudića i Gračaca, od jednih koji su išli da vide, i od nekih koji su već “zapjenušili”. U to vrijeme, neka pitanja mi ne izlaze iz glave – da li je ovo što se događa na oba Kosova kraj avnojevske Jugoslavije? Da li se poslije takvih manifestacija može sačuvati stabilnost u zemlji? Zašto jugoslovenski vrh i JNA ne reaguju? Razmjenjujem mišljenje sa mnogima i zaključujemo da su na oba Kosova ljeta 1989. izbile dvije najjače bujice koje su počele razarati postojeću strukturu jugoslovenske zajednice. Te bujice su potekle planiranim izlivom srpske mitomanije i slute zlo – slute rat. Oba Kosova predstavljaju najavu rata-ratova. U toku 1989. godine pojavljuju se novi lideri i vojskovođe: D. Ćosić J. Rašković, M. Ekmečić, V. Krestić, M. Bećković, V. Drašković, R. Karadžić, A. Isaković, D. Popović i drugi koji su pozvani da zamole Slobodana Miloševića da u “sudbonosnom trenutku srpske istorije preuzme vođstvo svog naroda”. Poslije Gazimestana, Dobrica Ćosić kaže: “Mlad, hrabar, odlučan, inteligentan. Dobro govori. Ima izuzetnu sposobnost komunikacije s masama, on je najsposobnija ličnost koju je srpski narod imao u XX vijeku.”